Zadłużenie w ZUS. Co robić gdy taka sytuacja spotyka naszą firmę?

Zaległości w ZUS to jedna z najczęstszych pozycji zobowiązań firm, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej. Dotyczy to zarówno jednoosobowych działalności gospodarczych, które nie zatrudniają pracowników, jak i podmiotów posiadających duży poziom zatrudnienia. W przypadku tych drugich, zadłużenie to może sięgać setek tysięcy złotych. W każdym z przypadków, zadłużenie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych rodzi szereg konsekwencji, jednak dłużnik - przedsiębiorca nie pozostaje bez wyjścia. Najczęściej może skorzystać z dwóch alternatywnych ścieżek - rozwiązań prawnych. 

Układ ratalny z ZUS na podstawie Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych 

Pierwszym aktem prawnym, który wprowadzał możliwość swoistej restrukturyzacji zadłużenia w ZUS była ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Jest to akt, na podstawie którego można było i w dalszym ciągu można zawrzeć układ z ZUS (umowę z ZUS, układ ratalny z ZUS), polegający na odroczeniu płatności składek lub rozłożeniu na raty części zadłużenia wynikającego z nieterminowego opłacania składek. Bardzo rzadko dochodzi również do umorzenia składek ZUS. 

Uprawnienie do odroczenia płatności czy podziału zadłużenia w ZUS na raty wynikające z tej ustawy niesie ze sobą szereg korzyści. 

Po pierwsze, już od dnia następującego po złożeniu wniosku o układ ratalny, wstrzymywane jest naliczanie odsetek ustawowych za opóźnienie. Zamiast tego, naliczana jest “opłata prolongacyjna”, która stanowi połowę wartości odsetek. Ponadto, w razie pozytywnego rozpatrzenia wniosku, zawieszeniu ulega ewentualne postępowanie restrukturyzacyjne. 

Warunkiem zawarcia z ZUS układu ratalnego jest jednak złożenie wniosku z uzasadnieniem, a także bieżące regulowanie składek w stosunku do ZUS od dnia złożenia wniosku. 

Zakład Ubezpieczeń społecznych indywidualnie rozpatruje każdą sprawę. Przy podejmowaniu decyzji, bierze pod uwagę uzasadnienie wniosku oraz bada, czy działania podejmowane przez dłużnika nie są działaniami na zwłokę. 

W razie pozytywnego rozpatrzenia wniosku, zawierana jest umowa z ZUS, na podstawie której dłużnik spłaca zadłużenie w ratach. Umowa ta ulegnie jednak rozwiązaniu jeśli:

• dłużnik nie opłaci w wyznaczonym terminie niedopłat powstałych w związku z nieopłaceniem lub opłaceniem rat bądź składek bieżących w częściowej wysokości lub po terminie,
• dłużnik nie opłaci należności objętych umową w terminie płatności ostatniej raty wynikającym z harmonogramu spłaty, zostaną ujawnione nowe okoliczności, nieznane, lecz istniejące w dniu podpisania umowy, z których wynika, że dłużnik wprowadził Zakład w błąd, aby uzyskać ulgę w spłacie należności i uniknąć  egzekucji,
• dłużnik złoży pisemne oświadczenie o odstąpieniu od realizacji umowy,
• Komisja Europejska wyda decyzję o obowiązku zwrotu pomocy publicznej.

Zaległości w ZUSie - Na ile rat można rozłożyć zadłużenia w ZUS?

Co ciekawe, przepisy nie przewidują maksymalnej ilości rat na które można rozłożyć zaległości w ZUS. Decyduje o tym Zakład, w odpowiedzi na wniosek dłużnika. W praktyce, ilość rat zależy od sumy zadłużenia i możliwości płatniczych dłużnika. 

Umorzenie składek ZUS na podstawie Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

Umorzenie składek jest wyjątkowo rzadko stosowanym rozwiązaniem zarezerwowanym dla wyjątkowych przypadków. Dłużnik musi być w szczególnie trudnej sytuacji finansowej, rodzinnej lub nie być w stanie podjąć zatrudnienia. We wniosku o umorzenie składek należy udowodnić, że po uregulowaniu należności zostanie on bez środków do życia. Jest to niezwykle trudne, stąd też duży odsetek negatywnych decyzji wydawanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w tego typu sprawach.

Odrzucenie wniosku wiąże się oczywiście z nakazem uregulowania należności wraz z odsetkami naliczanymi do dnia zapłaty włącznie. W sytuacjach, gdy dłużnik znajduje się w sytuacji tak trudnej, że zasługiwałaby na uwzględnienie wniosku o umorzenie składek, czasami korzystniejszym rozwiązaniem jest ogłoszenie upadłości bądź upadłości konsumenckiej za długi przedsiębiorstwa. 

Restrukturyzacja zadłużenia w ZUS na podstawie ustawy Prawo restrukturyzacyjne 

Temat zadłużenia w ZUS został dość szczegółowo opisany w artykule pod tytułem “Restrukturyzacja zobowiązań publicznoprawnych, w szczególności restrukturyzacja składek na ubezpieczenia społeczne (restrukturyzacja a ZUS)”.

Restrukturyzacja długu w ZUS na podstawie tej ustawy, różni się tym, w stosunku do klasycznych układów ratalnych, że restrukturyzowana jest całość zadłużenia dłużnika, a nie tylko zobowiązania wobec ZUS. W praktyce, przedsiębiorca posiadający zadłużenie w ZUS, posiada znacznie więcej zobowiązań w stosunku do wielu podmiotów. Postępowanie restrukturyzacyjne pozwala na objęcie układem wszystkich (ze szczególnymi zasadami w stosunku do zobowiązań zabezpieczonych rzeczowo i wierzytelności pracowniczych. Złożenie wniosku o układ ratalny w takich przypadkach, jest wyłącznie rozwiązaniem częściowym. 

Wadą postępowania restrukturyzacyjnego może okazać się jego koszt. w zależności od rodzaju postępowania i kancelarii restrukturyzacyjnej, koszt ten może wynieść od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy złotych. 

Warto zaznaczyć, że ustawa Prawo restrukturyzacyjne, akt prawny, którego celem jest zapewnienie przedsiębiorcom środków prawnych chroniących ich przed upadłością, wyróżnia kilka rodzajów wierzytelności, w stosunku do których obowiązują szczególne zasady. Do wierzytelności tych należą między innymi wierzytelności ze stosunku pracy, wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, czy właśnie wierzytelności publicznoprawne, w tym wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. 

Art. 160 ustawy Prawo restrukturyzacyjne

Propozycje układowe przewidziane Prawem restrukturyzacyjnym wskazano, jako katalog otwarty, w art. 156 ww. aktu prawnego. Są to w szczególności:

1) odroczenie terminu wykonania;

2) rozłożenie spłaty na raty;

3) zmniejszenie wysokości;

4) konwersję wierzytelności na udziały lub akcje;

5) zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.

Propozycje układowe mogą także łączyć kilka wspomnianych sposobów, a także przewidywać inne rodzaje restrukturyzacji zadłużeń. 

Art. 160 Prawa restrukturyzacyjnego wprowadza jednak ograniczenie swobody formułowania propozycji układowych w stosunku do ZUS. Propozycje te mogą przewidywać wyłącznie rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności. Jest to istotna różnica w traktowaniu tych wierzytelności w stosunku do pozostałych wierzytelności objętych układem.

Nie może bowiem dochodzić do żadnych umorzeń jakiejkolwiek części tych zobowiązań, również zobowiązań z tytułu odsetek od zaległych składek do ZUS a także innych należności ubocznych. Art. 160 Prawa restrukturyzacyjnego jest więc dowodem na wyraźnie uprzywilejowany charakter Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako wierzyciela publicznoprawnego. Jakkolwiek częstym skutkiem restrukturyzacji jest redukcja sumy zadłużeń przedsiębiorcy, to redukcja ta nie może dotyczyć zobowiązań w stosunku do ZUS. 

Zadłużenie w ZUS - konsekwencje 

Zaległości w ZUSie niosą za sobą poważne konsekwencje. W pierwszej kolejności dłużnik traci prawa do zasiłków. Zakład Ubezpieczeń Społecznych naliczy oczywiście ustawowe odsetki za opóźnienie, może ukarać go też grzywną czy dodatkowymi opłatami. Jeżeli jednak powyższe działania motywujące nie przyniosą pożądanego efektu, ZUS może wszcząć postępowanie egzekucyjne, w tym zająć majątek dłużnika. Bardzo często ZUS ustanawia hipoteki przymusowe na nieruchomościach dłużnika.

Na tym nie kończą się jednak możliwe działania ZUS-u. W przypadkach długotrwałego zalegania ze składkami może on także złożyć zawiadomienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa (długi w ZUS - więzienie) lub skierować do sądu wniosek o upadłość konsumencką dłużnika lub jego firmy. 

Jak sprawdzić zadłużenie ZUS przez Internet? 

Najprostszym sposobem na sprawdzenie salda zadłużenia w ZUS jest skorzystanie z portalu ZUS PUE. Po zalogowaniu się do konta płatnika, wybieramy “Panel płatnika” i zakładkę “Salda bieżące”.

Jeśli jednak dłużnik planuje postępowanie restrukturyzacyjne, konieczne będzie wskazanie zadłużenia na dzień poprzedzający dzień układowy lub dzień otwarcia postępowania. W tych przypadkach, najlepiej złożyć pismo z wnioskiem o wskazanie salda zadłużenia na daną datę. 

Q&A

Co grozi za dług w ZUS?

Konsekwencje zadłużeni w ZUS są bardzo szerokie. Od odsetek za zwłokę, grzywien czy dodatkowych opłat, przez wszczęcie egzekucji zakładające zajęcie majątku dłużnika, po możliwość złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa. 

Kiedy ZUS może umorzyć zadłużenie?

Umorzenie zadłużenia z tytułu składek ZUS należy do rzadkości. Możliwe jest tylko wtedy, gdy dłużnik uzasadni, że spłata całości zadłużenia pozostawi go bez środków do życia. W praktyce uwzgędnienie takiego wniosku jest sporadyczne. 

Umorzenie składek w stosunku do ZUS nie jest w ogóle możliwe w postępowaniu restrukturyzacyjnym. 

Jak pozbyć się długu w ZUS?

Jedynym sposobem na pozbycie się długu w ZUS jest jego spłata. Możliwe jest odroczenie płatności lub rozłożenie zadłużenia na raty. W skrajnie rzadkich przypadkach dochodzi do częściowego  umorzenia składek. 

Czy zadłużenie w ZUS ulega przedawnieniu?

Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej ustawa o sus) należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Za moment wymagalności przyjąć trzeba dzień, w którym składki powinny zostać uiszczone przez płatnika.