Postępowanie restrukturyzacyjne, niezależnie od rodzaju postępowania (o rodzajach postępowań restrukturyzacyjnych pisaliśmy TU), rządzi się kilkoma zasadami, które mają zastosowanie we wszystkich wypadkach. Jedną z takich zasad jest specyficzne traktowanie zobowiązań publicznoprawnych, a wśród nich, w szczególności sposób restrukturyzacji zobowiązań wobec ZUS. Co istotne, zmiany w tym zakresie wprowadzone zostały wskutek wejścia w życie nowelizacji Prawa restrukturyzacyjnego tj. 1 grudnia 2021 r.
Sprawdź również: kancelaria restrukturyzacyjna
Restrukturyzacja a ZUS przed i po nowelizacji
Na wstępie warto zaznaczyć, że ustawa Prawo restrukturyzacyjne, akt prawny, którego celem jest zapewnienie przedsiębiorcom środków prawnych chroniących ich przed upadłością, wyróżnia kilka rodzajów wierzytelności, w stosunku do których obowiązują szczególne zasady. Do wierzytelności tych należą między innymi wierzytelności ze stosunku pracy, wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, czy właśnie wierzytelności publicznoprawne, w tym wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Warto wspomnieć, że drugim aktem prawnym, który wprowadza możliwość swoistej restrukturyzacji składek jest ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Jest to akt, na podstawie którego można było i w dalszym ciągu można zawrzeć układ z ZUS (umowę z ZUS, układ ratalny z ZUS), polegający na odroczeniu płatności składek lub rozłożeniu na raty części zadłużenia wynikającego z nieterminowego opłacania składek. I właśnie kolizja przepisów tych dwóch ustaw była swoistym utrudnieniem zasad restrukturyzacji wierzytelności ZUS, która została usunięta 1 grudnia 2021 r. wraz z wejściem w życie nowelizacji Prawa restrukturyzacyjnego. Na gruncie tej ustawy, przed wejściem w życie jej ostatniej, największej dotychczas nowelizacji, restrukturyzacja składek wobec ZUS nie dotyczyła restrukturyzacji wierzytelności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej przez ubezpieczonego (pracownika), których płatnikiem był dłużnik. Jako że wyłączenie to nie dotyczyło układów ratalnych funkcjonujących na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawa Prawo restrukturyzacyjne, w zakresie możliwości restrukturyzacji składek ZUS, była dla dłużnika mniej korzystnym rozwiązaniem niż „restrukturyzacja” z drugiego z powołanych aktów prawnych. W rezultacie dłużnicy niejako obok postępowania restrukturyzacyjnego, zmuszeni byli korzystać z odrębnych przepisów i negocjować warunki układów ratalnych wyłącznie co do ograniczonej części zaległości wobec ZUS. Prowadziło to do szeregu problemów praktycznych, które szczęśliwie, zostały wyeliminowane dzięki nowelizacji Prawa restrukturyzacyjnego, po której zrezygnowano z wyłączenia części wierzytelności wobec ZUS z możliwości objęcia restrukturyzacją.
Art. 160 ustawy Prawo restrukturyzacyjne
Propozycje układowe przewidziane Prawem restrukturyzacyjnym wskazano, jako katalog otwarty, w art. 156 ww. aktu prawnego. Są to w szczególności:
1) odroczenie terminu wykonania;
2) rozłożenie spłaty na raty;
3) zmniejszenie wysokości;
4) konwersję wierzytelności na udziały lub akcje;
5) zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.
Propozycje układowe mogą także łączyć kilka wspomnianych sposobów, a także przewidywać inne rodzaje restrukturyzacji zadłużeń.
Art. 160 Prawa restrukturyzacyjnego wprowadza jednak ograniczenie swobody formułowania propozycji układowych w stosunku do ZUS. Propozycje te mogą przewidywać wyłącznie rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności. Jest to istotna różnica w traktowaniu tych wierzytelności w stosunku do pozostałych wierzytelności objętych układem. Nie może bowiem dochodzić do żadnych umorzeń jakiejkolwiek części tych zobowiązań, również zobowiązań z tytułu odsetek od zaległych składek do ZUS a także innych należności ubocznych. Art. 160 Prawa restrukturyzacyjnego jest więc dowodem na wyraźnie uprzywilejowany charakter Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako wierzyciela publicznoprawnego. Jakkolwiek częstym skutkiem restrukturyzacji jest redukcja sumy zadłużeń przedsiębiorcy, to redukcja ta nie może dotyczyć zobowiązań w stosunku do ZUS.
Dodatkowe obowiązki nadzorcy i zarządcy w przypadku restrukturyzacji składek ZUS
Ponieważ wierzytelności wobec ZUS należą do wierzytelności publicznoprawnych, przepisem istotnym do scharakteryzowania sposobu restrukturyzacji tych wierzytelności będzie art. 140 Prawa restrukturyzacyjnego. Na podstawie tego przepisu, obowiązkiem nadzorcy lub zarządcy w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest rozszerzenie Planu restrukturyzacyjnego o tzw. Test prywatnego wierzyciela lub test prywatnego inwestora oraz ocenę, czy pomoc publiczna, którą stanowić będą propozycje układowe spełnia kryteria pomocy de minimis. Przez test prywatnego wierzyciela należy rozumieć ocenę działań wierzyciela publicznego planowanych w postępowaniu restrukturyzacyjnym i w trakcie oraz w ramach wykonywania układu dokonywaną w celu stwierdzenia, czy wierzyciel publiczny zachowuje się w danym przypadku jak prywatny wierzyciel, działający w normalnych warunkach rynkowych, w szczególności czy prywatny wierzyciel zaakceptowałby przewidziane w propozycjach układowych warunki spłaty zobowiązań. W uproszczeniu, chodzi o przeprowadzenie testu, czy wierzyciel publicznoprawny, akceptując daną propozycję układową, znajdzie się w sytuacji korzystniejszej niż w przypadku ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy, a zatem czy wyrażając zgodę na układ, nie udziela tzw. niedozwolonej pomocy publicznej. Jest to swoista symulacja postępowania upadłościowego i jego skutków w zakresie zaspokojenia poszczególnych wierzycieli restrukturyzowanego podmiotu.
Podsumowanie
Pozycja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w postępowaniach restrukturyzacyjnych jest wyraźnie uprzywilejowana. Niedopuszczalne jest formułowanie propozycji układowych zakładających redukcję (umorzenie) jakiejkolwiek części zobowiązań. Po nowelizacji prawa restrukturyzacyjnego w 2021 r. , restrukturyzacja a ZUS nie oznacza już konieczności przeprowadzania dwóch procedur na gruncie dwóch różnych aktów prawnych w sytuacji, jeśli zaległe zobowiązania dotyczą również wierzytelności w części finansowanej przez ubezpieczonego (pracownika), których płatnikiem był dłużnik. W sytuacji, w której w wykazie wierzycieli dłużnika podlegającego restrukturyzacji znajdzie się ZUS, kancelaria restrukturyzacyjna ma dodatkowe obowiązki takie jak m. in. Przygotowanie testu prywatnego wierzyciela lub testu prywatnego inwestora. Należy jednak stwierdzić, że ZUS jest wierzycielem, który pojawia się w przeważającej większości postępowań restrukturyzacyjnych, dlatego specyficzne zasady rządzące restrukturyzacją wierzytelności wobec ZUS są bardzo istotnym obszarem pracy każdego doradcy restrukturyzacyjnego.
Q&A
Co daje restrukturyzacja?
Restrukturyzacja to proces, dzięki któremu przedsiębiorca niewypłacalny lub zagrożony niewypłacalnością negocjuje i zawiera układ z wierzycielami. Dzięki zawarciu układu, możliwe jest uniknięcie upadłości.
Na czym polegała restrukturyzacja?
Restrukturyzacja polega na przygotowaniu planu restrukturyzacyjnego, negocjowaniu i zawarciu układu z wierzycielami. Dzięki zawarciu układu, możliwe jest uniknięcie upadłości i kontynuowanie działalności firmy.
Z czym wiąże się proces restrukturyzacji?
Proces restrukturyzacji wiąże się z zawieszeniem z mocy prawa postępowań egzekucyjnych i ochroną przed wypowiedzeniem kluczowych dla przedsiębiorcy umów. W zależności od rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego, skutki restrukturyzacji mogą być różne.
Kiedy restrukturyzacja a kiedy upadłość?
Restrukturyzacja jest instrumentem przeznaczonym dla przedsiębiorstw niewypłacalnych lub zagrożonych niewypłacalnością, ale mających perspektywę na kontynuowanie dochodowej działalności. Upadłość to rozwiązanie dla firm niewypłacalnych i nie mających już szans na wyjście z kryzysu.
Czytaj również: restrukturyzacja a upadłość
Mateusz Jabłoński
Prezes Zarządu, adwokat, kwalifikowany doradca restrukturyzacyjny
