Art. 342 Prawa upadłościowego czyli kto i jak zostanie zaspokojony w upadłości firmy 

Postępowanie upadłościowe prowadzi do likwidacji majątku dłużnika i zaspokojenia jego wierzycieli z funduszy uzyskanej z tej likwidacji czyli - potocznie mówiąc - sprzedaży składników majątku firmy dłużnika. Niestety nie zawsze, a ściślej mówiąc, bardzo rzadko dochodzi do pełnego zaspokojenia wszystkich wierzycieli. Kolejność zaspokajania wierzycieli w postępowaniu upadłościowym jest ściśle określona przepisami prawa i została opisana w art. 342 prawa upadłościowego. Przepis ten stanowi pewnego rodzaju kategoryzację wierzytelności (a nie wierzycieli) i wskazuje reguły zaspokajania poszczególnych należności. 

Kategorie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym

Kategorie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym określa tytułowy przepis tj. art. 342 prawa upadłościowego. Co ważne, nie jest to przepis, który kategoryzuje wierzycieli, lecz rodzaje należności. Jest to więc uszeregowanie przedmiotowe, a nie podmiotowe. Z powyższego wynika, że dany podmiot może posiadać w stosunku do upadłego kilka wierzytelności, z których część znajdzie się w pierwszej, a pozostałe w drugiej lub kolejnych kategoriach zaspokojenia. Przykładem takiego wierzyciela jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który zwykle swoje wierzytelności umieszcza we wszystkich kategoriach, ale o tym w dalszej części artykułu. 

Celem opisywanego przepisu jest uporządkowanie procesu zaspokajania wierzytelności z funduszy masy upadłości czyli środków uzyskanych z likwidacji majątku upadłego (co ważne, w niniejszym artykule nie ograniczam się wyłącznie do zastosowania omawianego przepisu do upadłości przedsiębiorców. Ma on bowiem odpowiednie zastosowanie przy upadłości konsumenckiej). W braku podobnych reguł, wszystkie wierzytelności byłyby zaspokajane w równym stopniu. Nie zawsze byłoby to zbieżne z interesem obrotu gospodarczego oraz wierzycieli publicznoprawnych. 

Nawet uproszczone skomentowanie przepisu art. 342 prawa upadłościowego nie byłoby możliwe bez stosunkowo wiernego zacytowania jego treści. 

Należności podlegające zaspokojeniu z funduszów masy upadłości dzieli się na następujące kategorie:

1. kategoria pierwsza - przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego, należności rolników z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego, należności alimentacyjne oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, przypadające za trzy ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, 1079 i 1115) oraz należności powstałe w postępowaniu restrukturyzacyjnym z czynności zarządcy albo należności powstałe z czynności dłużnika dokonanych po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego niewymagających zezwolenia rady wierzycieli albo zgody nadzorcy sądowego lub dokonanych za zezwoleniem rady wierzycieli albo zgodą nadzorcy sądowego, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości jak również należności z tytułu kredytu, pożyczki, obligacji, gwarancji lub akredytyw lub innego finansowania przewidzianego układem przyjętym w postępowaniu restrukturyzacyjnym i udzielonego w związku z wykonaniem takiego układu, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego nie później niż trzy miesiące po prawomocnym uchyleniu układu;
2. kategoria druga - inne należności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w innych kategoriach, w szczególności podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne;
3. kategoria trzecia - odsetki od należności ujętych w wyższych kategoriach w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów;
4. kategoria czwarta - należności wspólników albo akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towaru z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami.

Z analizy treści powyższego przepisu można wywnioskować, że ustawodawca wprowadził silne uprzywilejowanie osób posiadających należności ze stosunku pracy, rolników, wierzycieli alimentacyjnych oraz rentowych a także Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie składek na fundusz ubezpieczeń społecznych za ostatnie trzy lata przed ogłoszeniem upadłości dłużnika oraz osoby, które sprawowały funkcję nadzorcy lub zarządcy w postępowaniu restrukturyzacyjnym. 

Wyłącznie powyższe kategorie wierzytelności zostaną zaspokojone w pierwszym kroku podziału funduszy masy upadłości, a wierzytelności, które znalazły się w kolejnych kategoriach zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, będą zaspokajane wyłącznie pod warunkiem, że funduszy masy upadłości wystarczy na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego i wierzytelności z pierwszej kategorii, a po ich zaspokojeniu pozostanie jeszcze suma do podziału.

Po pokryciu kosztów postępowania upadłościowego i zaspokojeniu wierzytelności znajdujących się w pierwszej kategorii zaspokojenia, pozostałe fundusze masy upadłości są dzielone proporcjonalnie na pokrycie funduszy znajdujących się w kolejnej kategorii i tak dalej aż do kategorii czwartej. W praktyce rzadko zdarza się zaspokojenie wierzytelności występujących w kategorii czwartej, dlatego też należności wspólników lub akcjonariuszy spółek kapitałowych mają najmniejsze szanse na zaspokojenie. 

Niezapłacona faktura - która kategoria wierzytelności? 

Dla czytelników tego artykułu, którzy są kontrahentami upadłego i posiadają wierzytelności z tytułu zaległych faktur, najbardziej interesująca będzie odpowiedź na pytanie w której kategorii znajdą się ich wierzytelności. Otóż, bazując na treści ar. 342 prawa upadłościowego należy wskazać, że w zakresie należności głównej wierzytelności te znajdą się w drugiej kategorii wierzytelności, zaś w zakresie odsetek - w trzeciej kategorii wierzytelności. Zaspokojenie należności głównej jest więc wysoce bardziej prawdopodobne niż zaspokojenie należności ubocznych od niezapłaconych faktur. Biorąc jednak pod uwagę fakt, iż istnieją cztery kategorie wierzycieli - faktury, które znajdują się w kategorii drugiej, są wierzytelnościami, które plasują się wysoko w stopniu prawdopodobnego zaspokojenia w postępowaniu upadłościowym. 

Art. 343 prawo upadłościowe - kolejność zaspokajania wierzycieli

W opracowaniu poświęconemu kategoriom wierzytelności w postępowaniu upadłościowym nie można nie wspomnieć o treści art. 343 prawa upadłościowego, który dotyczy kolejności zaspokajania z funduszy masy upadłości. Zgodnie z treścią tego przepisu w pierwszej kolejności zaspokajane są koszty postępowania upadłościowego i pozostałe zobowiązania masy upadłości, o których mowa w art. 230 prawa upadłościowego. Zobowiązania alimentacyjne ciążące na upadłym, przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, syndyk zaspokaja w terminach ich płatności, do dnia sporządzenia ostatecznego planu podziału. 

Q&A

Czego nie można po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej?

Po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej niemożliwe jest zbycie składników majątku upadłego bez wiedzy i zgody syndyka. 

Czy można ogłosić upadłość konsumencką nie mając żadnego majątku?

Tak, można ogłosić upadłość konsumencką nie posiadając żadnego majątku. Jest to sytuacja która odróżnia upadłość konsumencką od upadłości przedsiębiorcy, który, aby ogłosić upadłość, musi wykazać się minimum majątkiem pozwalającym na pokrycie kosztów postępowania. 

Co się dzieje z długami po ogłoszeniu upadłości?

W pierwszej kolejności długi pokrywane są ze środków uzyskanych ze sprzedaży majątku upadłego. Następnie ustala się plan spłaty, a długi pozostałe po zakończeniu planu spłaty najczęściej są umarzane przez sąd. 

Jak syndyk sprawdza majątek?

Syndyk wzywa upadłego do ujawnienia majątku. Następnie wnioskuje o wskazanie majątku upadłego do organów administracji publicznej oraz do komornika.