Na czym polega odpowiedzialność subsydiarna w działalności gospodarczej?

Odpowiedzialność za zobowiązania w działalności gospodarczej może przyjmować różne formy. Jedną z nich jest odpowiedzialność subsydiarna, która odgrywa istotną rolę w ocenie ryzyka i odpowiedzialności za zobowiązania. To konstrukcja prawna obecna zarówno w stosunkach cywilnych, jak i w ramach funkcjonowania spółek, zwłaszcza osobowych. Jej prawidłowe zrozumienie ma znaczenie przy prowadzeniu działalności, przystępowaniu do spółki czy podejmowaniu decyzji zarządczych.

W tym artykule dokładnie wyjaśniamy pojęcie odpowiedzialności subsydiarnej i podpowiadamy, na co szczególnie zwrócić uwagę.

Odpowiedzialność subsydiarna – Podstawowe pojęcia

Odpowiedzialność za zobowiązania może być bezpośrednia albo warunkowa. Odpowiedzialność subsydiarna zalicza się do tej drugiej kategorii. Oznacza to, że osoba trzecia (na przykład wspólnik albo członek zarządu) ponosi odpowiedzialność dopiero wtedy, gdy nie da się odzyskać należności bezpośrednio od dłużnika. Taki mechanizm często występuje w spółkach osobowych, w których zaciera się granica między majątkiem spółki a majątkiem wspólników.

Właściwe rozumienie tej konstrukcji ma znaczenie również przy planowaniu działań takich jak restrukturyzacja firmy, w której może dojść do oceny zakresu odpowiedzialności wspólników czy zarządu.

Definicja i znaczenie

Definicja prawna odpowiedzialności subsydiarnej oznacza odpowiedzialność wtórną. W pierwszej kolejności egzekwowane są zobowiązania z majątku głównego dłużnika. Dopiero jeśli egzekucja okazuje się bezskuteczna lub niemożliwa, wierzyciel może sięgnąć po majątek innego podmiotu – wspólnika, członka zarządu, poręczyciela.

Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika oznacza więc, że wspólnik nie odpowiada za długi spółki natychmiast, a jego majątek nie jest od razu dostępny dla wierzycieli. Potrzebne jest uprzednie potwierdzenie, że spółka nie jest w stanie pokryć należności.

Zasady odpowiedzialności subsydiarnej

Zastosowanie tej formy odpowiedzialności nie jest dowolne. Muszą zostać spełnione konkretne przesłanki, a ugoda z wierzycielem musi być ściśle określona. Znaczenie mają również ograniczenia – nie każda sytuacja pozwala na przeniesienie odpowiedzialności.

Kiedy ma zastosowanie?

Subsydiarna odpowiedzialność występuje m.in. w przypadku wspólników spółki jawnej, członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, czy poręczycieli. W każdej z tych sytuacji ustawodawca zastrzega, że warunkiem odpowiedzialności jest brak możliwości zaspokojenia roszczenia z majątku dłużnika głównego.

Ograniczenia i wyjątki

Odpowiedzialność pomocnicza nie jest bezwarunkowa. Nie można jej zastosować, jeśli nie doszło do wcześniejszego dochodzenia roszczeń od dłużnika głównego. W wielu przypadkach wymagane jest przeprowadzenie formalnej egzekucji i udokumentowanie jej nieskuteczności. Wyjątki od tej reguły mogą wynikać z przepisów szczególnych – np. w przypadku zobowiązań podatkowych odpowiedzialność członka zarządu spółki z o.o..

Odpowiedzialność subsydiarna w prawie cywilnym

W przepisach Kodeksu cywilnego subsydiarna odpowiedzialność pojawia się przede wszystkim w kontekście zobowiązań osobistych. Może dotyczyć poręczeń, zobowiązań małżonków za długi jednego z nich, czy odpowiedzialności spadkobierców. Jest to zatem konstrukcja znacznie szersza, niż tylko korporacyjna.

W poręczeniach wierzyciel musi najpierw wystąpić przeciwko głównemu dłużnikowi. Poręczyciel staje się odpowiedzialny, gdy tamten nie spłaci długu. Nieco inny charakter ma sytuacja w przypadku odpowiedzialności spadkobierców – tu zakres odpowiedzialności może być ograniczony do wartości nabytego spadku, o ile złożone zostało stosowne oświadczenie.

Porównanie z innymi formami odpowiedzialności

Bardzo często porównywane są odpowiedzialność subsydiarna i solidarna.

• W przypadku odpowiedzialności solidarnej wszyscy dłużnicy odpowiadają na równi – wierzyciel może żądać zapłaty od każdego z nich w pełnej wysokości.
• Z kolei przy odpowiedzialności subsydiarnej należy najpierw skierować roszczenie do dłużnika głównego.

Praktyczne aspekty odpowiedzialności subsydiarnej

Zrozumienie konstrukcji odpowiedzialności subsydiarnej może pomóc uniknąć błędów przy zawieraniu umów, zaciąganiu zobowiązań, a także przy przystępowaniu do spółki. Brak tej wiedzy prowadzi do ryzykownych decyzji, które mogą skutkować odpowiedzialnością majątkową.

Jakie są korzyści i ryzyka?

Z punktu widzenia wierzyciela, subsydiarna odpowiedzialność daje dodatkowe zabezpieczenie – jeżeli dłużnik nie zapłaci, możliwe jest sięgnięcie po majątek osoby trzeciej. Dla wspólnika lub członka zarządu oznacza to jednak ryzyko majątkowe, często trudne do przewidzenia w chwili podejmowania decyzji gospodarczych.

Nie oznacza to jednak, że takie rozwiązanie nie ma korzyści. Odpowiedzialność subsydiarna:

• zwiększa skuteczność dochodzenia roszczeń przez wierzycieli,
• mobilizuje dłużników do terminowego regulowania zobowiązań,
• ogranicza nadużycia w spółkach osobowych,
• stanowi bufor bezpieczeństwa przy restrukturyzacji firmy,
• daje podstawę do skutecznych negocjacji przy ugodzie z wierzycielem.

Z drugiej strony niesie też konkretne ryzyka:

• utraty majątku osobistego wspólnika,
• odpowiedzialności za cudze działania w spółce,
• konieczności wykazania braku winy w razie pozwu,
• konieczności dokumentowania działań ochronnych,
• trudności w prowadzeniu działalności po przejęciu odpowiedzialności.

Wpływ na przedsiębiorstwa i osoby fizyczne

Dla firm, szczególnie tych prowadzonych w formie spółek osobowych, odpowiedzialność subsydiarna spółka jawna to jeden z najważniejszych aspektów, który należy rozważyć przy podejmowaniu decyzji organizacyjnych. Często przedsiębiorcy nie są świadomi, że ich prywatny majątek może zostać zajęty po nieudanej egzekucji wobec spółki.

Z perspektywy osoby fizycznej udział w takiej strukturze może wymagać wdrożenia strategii zabezpieczających.

Podsumowanie

Subsydiarna odpowiedzialność to instytucja, która równoważy interesy dłużnika, wierzyciela i osób trzecich. Dla przedsiębiorcy może być pułapką, ale też narzędziem ochrony, jeśli właściwie zarządza swoim ryzykiem. Niezależnie od tego, czy prowadzisz działalność jednoosobową, czy działasz jako wspólnik spółki jawnej – warto znać konsekwencje prawne wynikające z tej formy odpowiedzialności. Jeśli potrzebujesz wsparcia w tym zakresie, skorzystaj z doświadczenia zespołu Jabłońscy & Wspólnicy. Nasza kancelaria restrukturyzacyjna prowadzi także postępowanie sanacyjne i reprezentuje klientów w sprawach spornych.