Zrzeczenie się spadku - jak to zrobić?

Zrzeczenie się spadku to ważne narzędzie prawne, które może uchronić spadkobierców przed niekorzystnymi konsekwencjami dziedziczenia. W sytuacji, gdy w skład spadku wchodzą nie tylko aktywa, ale również znaczne długi, których spłata mogłaby przewyższyć wartość odziedziczonego majątku, zrzeczenie się spadku staje się rozsądnym rozwiązaniem, pozwalającym uniknąć finansowego ryzyka.

W tym artykule omówimy, czym dokładnie jest zrzeczenie się spadku, jakie są jego skutki prawne, kiedy warto je zastosować oraz jak krok po kroku przeprowadzić ten proces.

Czym jest zrzeczenie się spadku?

Zrzeczenie się dziedziczenia to formalna czynność prawna, której celem jest zrezygnowanie z dziedziczenia po określonej osobie. Proces ten różni się od odrzucenia spadku - w przypadku zrzeczenia się dziedziczenia, działanie to odbywa się jeszcze za życia spadkodawcy, natomiast odrzucenie spadku to decyzja podjęta po śmierci spadkodawcy, mająca na celu ochronę przed długami spadkowymi.

Jak zrzec się spadku?

Zrzeczenie się spadku wymaga zawarcia umowy pomiędzy przyszłym spadkobiercą a spadkodawcą. Zgodnie z art. 1048 §1 Kodeksu cywilnego, zrzeczenie się dziedziczenia musi być sporządzone w formie aktu notarialnego. Umowa taka może obejmować całość spadku lub jedynie prawo do zachowku (prawo do zachowku umożliwia spadkobiercom dochodzenie części majątku spadkowego, nawet jeśli spadkodawca pominął ich w testamencie). Skutki umowy o zrzeczenie się dziedziczenia mogą zostać uchylone w przyszłości, jednak wymaga to zawarcia kolejnej umowy między spadkobiercą a spadkodawcą. Także w tym przypadku konieczna jest forma aktu notarialnego. Maksymalna stawka taksy notarialnej za sporządzenie aktu notarialnego z oświadczeniem o zrzeczeniu się dziedziczenia wynosi 200 zł.

Skutki prawne zrzeczenia się spadku

Zrzeczenie się dziedziczenia rozciąga się na zstępnych zrzekającego się, chyba że strony umówią się inaczej. Oznacza to, że jeśli spadkobierca podpisze umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, jego potomkowie również tracą prawo do dziedziczenia po spadkodawcy. W praktyce traktuje się ich tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku. Zatem, jeżeli syn zrzeknie się dziedziczenia po ojcu, to jego dzieci (wnuki spadkodawcy) również nie będą mogły dziedziczyć po dziadku, chyba że umowa między spadkodawcą a zrzekającym się stanowi inaczej.

W przypadku zrzeknięcia się spadku, zrzekającego się oraz jego zstępnych z dziedziczenia, tak jakby nie dożyli oni otwarcia spadku. Co do zasady oznacza to, że osoby te nie dziedziczą również prawa do zachowku.

Zrzeczenie się spadku po zmarłej osobie - co warto wiedzieć?

W praktyce najczęściej mówimy jednak o odrzuceniu spadku po śmierci spadkodawcy. W tym kontekście spadkobierca ma prawo do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1015 §1 Kodeksu cywilnego, termin na złożenie takiego oświadczenia wynosi sześć miesięcy od momentu, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku.

W przypadku dziedziczenia ustawowego, spadkobierca dowiaduje się o swoim tytule powołania, gdy uzyska wiarygodną informację o śmierci spadkodawcy. Natomiast w sytuacji dziedziczenia testamentowego, spadkobierca zostaje poinformowany o tytule powołania, gdy dowiaduje się zarówno o istnieniu testamentu, jak i o śmierci spadkodawcy. Co istotne, moment uzyskania tych informacji może być różny, a decydująca jest późniejsza data. Wiadomość o istnieniu testamentu obejmuje zarówno fakt jego sporządzenia, jak i zawarte w nim powołanie konkretnej osoby do spadku.

Jak odrzucić spadek?

Odrzucenie spadku to sposób na uniknięcie dziedziczenia długów po zmarłym. Aby to zrobić, należy złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie lub przed dowolnym notariuszem w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do spadku. Brak oświadczenia spadkobiercy w przeciągu tego terminu powoduje uznanie, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, a zatem spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości majątku, składającego się na spadek.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz ostatnie miejsce jego zwykłego pobytu, a także tytuł powołania do spadku oraz treść złożonego oświadczenia.

Decyzję o odrzuceniu spadku można podjąć zarówno w przypadku dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego.

Jeśli spadek jest odrzucany, uznaje się, że dana osoba nie dożyła otwarcia spadku. W jej miejsce do dziedziczenia wchodzą kolejne osoby, np. dzieci, które również mogą zdecydować o odrzuceniu spadku. W przypadku małoletnich wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego właściwego dla miejsca zamieszkania małoletniego dziecka.

Procedura wiąże się z opłatą - sąd pobiera 100 zł za przyjęcie oświadczenia, a u notariusza maksymalna stawka za sporządzenie oświadczenia wynosi 50 zł.

Kiedy warto zrzec się spadku?

Decyzja o zrzeczeniu się spadku może być korzystna w różnych sytuacjach, takich jak:

• Ochrona przed długami spadkowymi: Zrzeczenie się spadku eliminuje konieczność mierzenia się z długami, które mogłyby obciążyć spadkobiercę po przyjęciu spadku.
• Rezygnacja z potencjalnie problematycznego majątku: Niekiedy dziedziczenie wiąże się z konfliktami rodzinnymi lub zarządzaniem trudnymi w utrzymaniu nieruchomościami.
• Uniknięcie problemów związanych z przedsiębiorstwem w spadku: Jeśli spadkodawca prowadził działalność gospodarczą i istnieje ryzyko zadłużenia firmy, zrzeczenie się spadku może zabezpieczyć majątek osobisty przyszłego spadkobiercy.

Czy można zrzec się spadku po jego przyjęciu?

Zrzeczenie się dziedziczenia możliwe jest wyłącznie przed śmiercią spadkodawcy w formie umowy. Jeśli spadek został już przyjęty (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza), nie można dokonać zrzeczenia. Możliwe jest jednak odrzucenie spadku w odpowiednim terminie. Z kolei uchylenie się od skutków przyjęcia spadku może nastąpić jedynie w wyjątkowych przypadkach, np. w wyniku błędu lub groźby.

Przedsiębiorstwo w spadku - szczególne przypadki

W przypadku dziedziczenia przedsiębiorstwa, spadkodawca jak i spadkobiercy, mogą skorzystać z przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. Instytucja przedsiębiorstwa w spadku umożliwia kontynuację działalności gospodarczej po śmierci przedsiębiorcy, jeszcze przed podjęciem decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Przedsiębiorstwo w spadku obejmuje zarówno składniki materialne, jak i niematerialne, które w momencie śmierci przedsiębiorcy były przeznaczone do prowadzenia działalności gospodarczej.

Kluczową rolę w tym procesie pełni zarząd sukcesyjny. Może on zostać ustanowiony przez przedsiębiorcę jeszcze za życia, poprzez powołanie zarządcy sukcesyjnego i wpisanie go do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Alternatywnie, zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony przez spadkobierców po śmierci przedsiębiorcy. Zarząd sukcesyjny wygasa w określonych sytuacjach, takich jak nabycie spadku, zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia czy przejęcie przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jednego spadkobiercę lub zapisobiercę windykacyjnego.

Q&A

Jak zrzec się spadku po zmarłej osobie?

Po śmierci spadkodawcy możliwe jest jedynie odrzucenie spadku. W tym celu należy złożyć oświadczenie przed sądem lub notariuszem w terminie sześciu miesięcy od chwili dowiedzenia się o tytule powołania.

Kiedy warto zrzec się spadku?

Zrzeczenie się spadku jest korzystne, gdy istnieje ryzyko zadłużenia majątku spadkowego lub konfliktów rodzinnych. Może również być formą uporządkowania kwestii dziedziczenia przedsiębiorstwa. 

Czy można zrzec się spadku po jego przyjęciu?

Nie. Zrzeczenie się dziedziczenia możliwe jest jedynie przed śmiercią spadkodawcy. Po przyjęciu spadku nie można się go zrzec, ale w określonych przypadkach można uchylić się od skutków przyjęcia, np. w przypadku złożenia oświadczenia pod wpływem błędu lub groźby.

Co dzieje się po odrzuceniu spadku?

Odrzucenie spadku powoduje, że spadkobierca zostaje wyłączony z dziedziczenia, jakby nie dożył otwarcia spadku. Spadek przechodzi na kolejne osoby powołane do dziedziczenia.